Oudewater. Plangebied leidingtracé binnenstad. Archeologisch bureauonderzoek.: BAAC rapport V-18.0097

In opdracht van RPS advies- en ingenieursbureau bv heeft het onderzoeks- en adviesbureau BAAC bv een archeologisch bureauonderzoek uitgevoerd voor het plangebied ‘Leidingtracé oude binnenstad’ te Oudewater. Aanleiding voor het onderzoek is het plan de gasleiding en elektrakabels in een deel van de oude binnenstad van Oudewater te vervangen. Uit het bureauonderzoek blijkt dat het plangebied op de overgang van de Hollandsche IJssel naar de oeverwal van deze rivier ligt met ten noorden de geul van de Lange Linschoten. De Hollandsche IJssel is vanaf de midden Romeinse tijd ontstaan. Oeverwallen vormden in het overwegend laag gelegen en moerassige rivierengebied van oudsher aantrekkelijke vestigingsgebieden. Bekend is dat bij de monding van de Lange Linschoten in de Hollandse IJssel in ieder geval vanaf de periode 11e eeuw, mogelijk eerder, een nederzetting van enig regionaal belang aanwezig was (Oudewater). Op een gegeven moment is de Lange Linschoten langs de noordwestgrens van het plangebied gaan stromen. Vanaf de 11e eeuw is het omringende moerasgebied door de bisschop van Utrecht uitgegeven, waarna het gebied vanaf de oeverwallen van de rivieren, zoals de Hollandsche IJssel en de Lange Linschoten, systematisch is ontgonnen (de zogenaamde cope-ontginningen). Op de ontginningsbasis ontstonden nederzettingen. Hoewel niet bekend is of het plangebied daadwerkelijk bewoond is geweest, is de kans hierop wel aanwezig. Ter hoogte van de Kapellestraat is een dijk langs de IJssel aangelegd, die in ieder geval in 1234 is verzwaard. Dit betekent dat het plangebied deels in het buitendijkse gebied lag. Het plangebied is aan het begin van de 14e eeuw grotendeels opgenomen binnen de stadsmuren van de stad Oudewater. Dit betekent dat voor die tijd het voorheen buitendijkse gebied bewoonbaar was geworden of gemaakt. Het grootste deel van het plangebied maakte in het midden van de 16e eeuw deel uit van het stratenpatroon van de vestingstad. Plaatselijk snijdt het plangebied delen van de bebouwde erven aan. Dit deel van de stad werd doorsneden door een waterloop, de Stedesloot, die vermoedelijk uitmondde in de Lange Linschoten. Langs de zuidwestelijke rand van de Nieuwstraat bevond zich de stadsmuur met ter hoogte van de kruising met de Kloosterstraat een muurtoren. In de Havenstraat bevond zich, bij de kruising met de Romeijnstraat, de IJsselpoort. De Bonte Paardensteeg-Gasplein doorsnijdt de stadsgracht. De Oost-IJsselkade vormde een buitendijkse zone met daarop een weg. Over de Hollandsche IJssel bevond zich een brug (de voorganger van de huidige Cosijnbrug). Aan het einde van de 16e eeuw is het zuidoostelijke deel van de stad gesloopt en zijn hier stadswallen en een nieuwe gracht aangelegd. De oude stadsmuren zijn daarbij gesloopt en de oude stadsgracht is gedempt. Ook de oude IJsselpoort is grotendeels gesloopt, waarna alleen direct ten noordwesten van het plangebied de Gevangenentoren overbleef. Het uiterste zuidelijke deel van het plangebied werd doorsneden door de vestingwal, waarbij direct ten zuidwesten de Utrechtse Boom (een walbrug) is aangelegd. In de loop van de eeuwen is de bebouwing langs (en deels in) het plangebied sterk toegenomen. Als gevolg van het eeuwenlange stedelijk gebruik is een maximaal ruim 3 m dik ophoogpakket ontstaan. Door het recente gebruik (bijvoorbeeld de aanleg van kabels en leidingen) zal de top van het stedelijk ophoogpakket plaatselijk zijn verstoord. Archeologische resten zijn echter plaatselijk, ondanks de verstoringen, tot vlak onder het huidige maaiveld aangetroffen. Voor het plangebied geldt een lage verwachting voor het paleolithicum tot en met de vroeg Romeinse tijd. Voor de midden Romeinse tijd tot en met de late middeleeuwen A geldt een middelhoge verwachting voor archeologische waarden (voornamelijk nederzettingsresten). Alleen voor het uiterste westelijke deel, dat lange tijd deel heeft uitgemaakt van de Hollandsche IJssel, geldt hiervoor een lage verwachting. Voor de oude geulopvullingen in het zuidwestelijke deel geldt specifiek een middelhoge verwachting voor aan natte context gerelateerde archeologische waarden, zoals beschoeiingen, vaartuigen, fuiken, afvaldumps en rituele deposities. Voor het plangebied geldt een algemeen hoge archeologische verwachting (nederzettingsresten, ophooglagen, kuilen, oude bestratingen (infrastructuur) e.d.) voor de late middeleeuwen B en de nieuwe tijd. De zones waar specifieke archeologische resten worden verwacht (zie bijlage 4), zoals de stadsmuur en - wallen, de stadspoort, de Josefsbrug, bebouwing en erven, zijn aangeduid als een zeer hoge verwachting. Voor de oude stadsgracht en de Stedeloop geldt een hoge verwachting voor aan natte context gerelateerde archeologie, zoals beschoeiingen, afval en ander voorwerpen, fasering in de grachtaanleg of – vulling, doorlaten (sluizen) e.d. Op basis van de (zeer)hoge archeologische verwachting en de beperkende omstandigheden (openbare weg) wordt geadviseerd om bij bodemverstoringen dieper dan 30 cm –mv een archeologische begeleiding van de graafwerkzaamheden uit te voeren