Gemeente Zaltbommel, Buitenwaard/Rijswaard te Nederhemert-Zuid. Bureauonderzoek en Inventariserend veldonderzoek (karterende fase): BAAC Rapport V-14.0280

In opdracht van K3Delta heeft het onderzoeks- en adviesbureau BAAC bv een bureauonderzoek en een archeologisch veldonderzoek (karterende fase) uitgevoerd voor het plangebied Buitenwaard/Rijswaard te Nederhemert-Zuid. Aanleiding voor het onderzoek is het plan klei te gaan winnen, waarna vervolgens een natuurgebied gerealiseerd zal gaan worden. Uit het bureauonderzoek blijkt dat het plangebied Buitenwaard/Rijswaard op een fossiele meandergordel van de Maas ligt. De Maas was in dit gedeelte van het Nederlandse rivierengebied vanaf de laat-Romeinse tijd actief, waardoor er in principe archeologische resten vanaf de laat-Romeinse tijd kunnen voorkomen binnen het plangebied. Echter, vanwege de ligging op een relatief jonge kronkelwaard en/of oever van een zich uitbouwende en voortschrijdende meanderbocht lijken eventueel aanwezige archeologische nederzettingsresten pas voor te kunnen komen vanaf de vroege middeleeuwen. Deze datering komt goed overeen met de aanwezigheid van reeds bekende archeologische resten op afzettingen van de Maas in de nabijheid van het plangebied. Voor het centrale deel van het plangebied geldt dat dit gedeelte vermoedelijk op een hoog gelegen kronkelwaardrug ligt. Voor dit gedeelte geldt een hoge archeologische verwachting op het aantreffen van nederzettingsresten en strategische (verdedigings)stellingen. Het omstreeks 1250 AD buitendijks gelegen, westelijke deel van het plangebied ligt binnen de oorspronkelijke rivierbedding van de in 1460 AD afgesneden Maasmeander en is een drassig gebied. Dit buitendijkse gedeelte van het plangebied heeft een lage verwachting toegekend gekregen. Het oostelijke deel van het plangebied ligt op basis van bestudering van de hoogtekaart hoogstwaarschijnlijk in een oude rest- of kronkelwaardgeul van de Maas, die tot ver in de nieuwe tijd drassig is geweest of zelfs onder water heeft gestaan. Ook voor dit gedeelte geldt een lage archeologische verwachting op het aantreffen van nederzettingsresten voor alle perioden. Wel geldt zoals reeds vermeld op de gemeentelijke verwachtingskaart alsmede op de Uiterwaarden Verwachtingskaart (UIKAW) voor het oostelijke gedeelte van het plangebied een middelhoge verwachting op water gerelateerde fenomenen zoals visfuiken, schepen, aanlegplaatsen, beschoeiingen etc. etc. uit de laat-Romeinse tijd tot en met de nieuwe tijd. Uit het veldonderzoek in het gebied met een hoge archeologische verwachting is gebleken dat er overslaggronden op kalkrijke poldervaaggronden voorkomen. Alleen in het uiterst oostelijke deel van het onderzochte gebied zijn geen overslaggronden aangetroffen. Hier komen kalkrijke poldervaaggronden direct onder de bouwvoor voor. De poldervaaggronden hebben zich ontwikkeld in zandige tot zavelige afzettingen behorende bij een (oever- op) kronkelwaard of in kleiige afzettingen in een zich opvullende restgeul. Vanaf 160 cm –mv (0,5/0,7 m +NAP) komt binnen het plangebied een ouder lithostratigrafisch te onderscheiden niveau voor. Het betreft hier de top van geulbodem- en onderwaterzandbankafzettingen van de Maas. Binnen het plangebied loopt een historische dijk, die vanwege de vele dijkdoorbraken voornamelijk uit een secundair gerealiseerd dijklichaam bestaat. Verstoringen worden binnen het plangebied vrijwel alleen veroorzaakt door recent ploegen. Ter plekke van de boringen 13, 17 en 42 zijn diepere verstoringen van het bodemprofiel aangetroffen. Rondom boring 42 werden ook enkele roestige metalen/ijzeren objecten waargenomen. Verondersteld wordt dat deze plaatselijke bodemverstoringen mogelijk het resultaat zijn van (bom)inslagen uit WOII. Boring 17 ligt in een voormalig wiel dat pas na de WOII gedempt is. Er zijn twee vondstenclusters uit de late middeleeuwen/nieuwe tijd aangetroffen nabij de oude Maasbandijk. In de boringen zelf zijn, met uitzondering van enkele houtskoolspikkels, geen indicatoren aangetroffen. Op basis van de resultaten van het veldonderzoek kan het gebied met een hoge archeologische verwachting uit het bureauonderzoek grotendeels worden bijgesteld naar een lage verwachting op het aantreffen van archeologische resten uit alle perioden. Uitzondering hierop vormt de zone ter plekke van de historische kade/dijk en een straal van 10 m rondom deze voormalige bandijk. Binnen deze zone (1,14 ha) bestaat een middelhoge kans op het aantreffen van huisplaatsen/dijkwoningen met bijbehorende erven, stallen en schuurtjes die grofweg uit de periode 1250 tot en met de 1750 AD kunnen dateren. Eventueel aanwezige resten worden in en langs het resterende dijklichaam direct onder de huidige bouwvoor verwacht vanaf 25 cm –mv tot maximaal 50 cm –mv in de aanwezige overslaggronden. Oudere en dieper gelegen nederzettingsresten worden niet verwacht. Wel kunnen er op grotere diepte vanaf ca. 1,6 m –mv nog water gerelateerde losse vondsten worden aangetroffen. Daarnaast dient in het gehele plangebied, en in het bijzonder rondom de boringen 13 en 42 en nabij de Bergse Maasdijk, rekening te worden gehouden met archeologische resten uit WOII. BAAC bv adviseert om bodemverstorende activiteiten binnen het gebied met een middelhoge archeologische verwachting (1,14 ha) archeologisch te begeleiden, conform het protocol proefsleuven. De reden hiervoor is de kleinschaligheid van de geplande ingrepen binnen het gebied met een middelhoge verwachting. Voor het gebied met een lage verwachting op het aantreffen van archeologische resten (16,5 ha) bestaat een kleine kans op bedreiging van behoudenswaardige archeologische resten. Hier behoeft geen nader archeologisch onderzoek uitgevoerd te worden. Wel dient tijdens de ontgrondingswerkzaamheden vanaf 1,6 m –mv rekening te worden gehouden met het aantreffen van water gerelateerde losse vondsten en WOII resten binnen het gehele binnendijkse deel van het plangebied