Plangebied Waalse water te Wijnbergen en Etten, gemeenten Montferland en Oude IJsselstreek: Extensieve 'Passieve' archeologische begeleiding en archeologische inspectie

Econsultancy heeft in opdracht van Waterschap Rijn en IJssel een extensieve ‘passieve’ archeologische begeleiding (conform protocol Proefsleuven) en een archeologische inspectie uitgevoerd van de graafwerkzaamheden ter plaatse van het plangebied Waalse Water te Wijnbergen en Etten in de gemeenten Montferland en Oude IJsselstreek. Het onderzoek is uitgevoerd in het kader van de te realiseren natuurdoelstellingen en waterbeheersing. Archeologische verwachting De hoger gelegen pleniglaciale (fluviatiele) terrasresten en rivierduincomplexen worden gerekend tot de gebieden met een hoge archeologische verwachting, waar een hoge dichtheid aan archeologische vindplaatsen uit de Prehistorie en latere archeologische perioden voorkomen. Op de lager gelegen terrasresten direct naast of in delen van de riviervlakte met hoge terrasresten en op de overgang naar de restgeulen kunnen tijdelijke kampementen van jager-verzamelaars uit de periode Laat-Paleolithicum t/m Neolithicum voorkomen. In de vulling van de (rest)geul(en) of langs de randen ervan kunnen beekaccessen, beekovergangen, afvaldumps, jachtattributen en (rituele) deposities voorkomen. Het aantreffen van dergelijke resten is vrij zeldzaam, waardoor de trefkans dan ook laag is. Archeologische vindplaatsen zijn nog niet aangetroffen binnen het plangebied. De locatie van eventuele resten kan zich in principe over een groot deel langs het tracé uitstrekken, omdat de verwachte structuren vaak werden verplaatst. Op basis van het AHN en dwarsprofielen is geconcludeerd dat het grootste deel van het projectgebied Waalse Water Benedenstrooms in het verleden is afgegraven tot 50-75 cm -mv ten opzichte van de belendende percelen. Mogelijk is reeds een deel van de preboreale afzettingen afgetopt. Op basis van een overleg d.d. 21 mei 2013 zijn de effecten van de nieuw geplande werkzaamheden op het bodemarchief beoordeeld. Tijdens dit overleg is vastgesteld dat voorspelbare effecten van de geplande ingrepen op eventueel aanwezige archeologische resten minimaal zullen zijn en dat een extensieve ‘passieve’ archeologische begeleiding (conform protocol Proefsleu- ven) op drie locaties passend is in het kader van de archeologische monumentenzorg. Voor het gehe- le plangebied geldt dat deze wordt geïnspecteerd nadat uitvoering van alle graafwerkzaamheden heeft plaatsgevonden. Gevolgde onderzoeksmethode Tijdens het veldwerk was er geen reden om van de onderzoeksmethodiek af te wijken zoals beschreven in het PvE. Het archeologisch onderzoek bestond uit een extensieve ‘passieve’ archeologische begeleiding binnen drie deelgebieden en betroffen van noord naar zuid: 1. Omgeving van de mogelijke bruglocatie (locatie aanleg cascade/vispassage); 2. Flank van de lange dekzandrug/rivierduin aan de westzijde; 3. Deel van de oostflank van de lokale opduiking van een beekdal. Voor het gehele plangebied is na uitvoering van alle graafwerkzaamheden een archeologische inspectie uitgevoerd. Het plangebied, waarbij vooral de focus lag op de drie bovengenoemde deelgebieden, is onderzocht op de aanwezigheid van archeologische resten in de vorm van vondstmateriaal of sporen. Hierbij is gebruik gemaakt van een metaaldetector en zijn er foto’s gemaakt van het vrij gelegde vlak. Resultaten extensieve ‘passieve’ archeologische begeleiding en Archeologische inspectie De bodemopbouw bestaat uit restgeulopvullingen die tijdens het Holoceen zijn afgezet/zijn gevormd (overstromingsklei vermengd met lokaal geërodeerd rivierduinzand/dekzand gelegen op venige opvullingen). Aan weerzijde van de geul komen vlechtende rivierafzettingen voor. De meandergeul van het Waalse Water ligt ingesneden in de het Laagterras. Plaatselijk komen tussen de vlechtende rivierterrasafzettingen en de geulopvullingen die ook direct buiten de daadwerkelijke geul zijn afgezet, nog een dunne laag (stugge) zwak zandige klei voor. Dit betreft een Wijchen Laag, afgezet tijdens de warmere perioden van het Laat-Glaciaal (Bølling-Allerød interstadialen) toen er een tak van de Rijn nog actief was ter plaatse van het Waalse Water. Dit komt overeen met de archeologische waarden- en verwachtingskaart die voor het plangebied Waalse Water is opgesteld. De graafwerkzaamheden hebben zich beperkt tot de restgeul en de naastgelegen terrasresten. Er is niet gegraven in rivierduinzand/dekzand. Deze zullen zeer waarschijnlijk zowel ten westen als ten oosten van het plangebied aanwezig zijn. Aangetroffen vondstmateriaal betreft een selectie van brokken ijzerslak/vloeislak die zowel in situ (uit de steile oeverwand onder het niveau van het oorspronkelijke maaiveld) als ex situ liggen (uit de stort/bultengrond en de opgebrachte laag grond) zijn verzameld. Het gaat het om brokken ijzerslak/vloeislak van subrecente ouderdom, afkomstig van één meerdere hoogovens die langs de loop van de Oude IJssel hebben gestaan. Langs de westzijde van het plangebied is het gebruikt als wegverharding. De conserveringstoestand is goed. De verwachting is dat langs meerdere trajecten langs de westzijde van de geulloop van het Waalse Water slakkenmateriaal gebruikt is als wegverharding. Er zullen vooralsnog geen verdere graafwerkzaamheden gaan plaatsvinden, waardoor verder behoud in situ gewaarborgd wordt. De aanwezige verhardingslaag van slakkenmateriaal kan beter gezien worden als een cultuurhistorisch element. Afvalproducten afkomstig van hoogovens/ijzergieterijen werden gebruikt om zandwegen te verharden, zo ook de weg die langs de westzijde van de geulloop van het Waalse Water heeft gelopen. De archeologische waarde hiervan is laag. Verder zijn er tijdens het onderzoek geen relevante archeologische resten of sporen waargenomen, bijvoorbeeld in de vorm van waterkundige structuren dan wel rivierdal-/beekdalgerelateerde resten. Wel zijn er op diverse locaties dumpzones aangetroffen van modern afval, bestaande uit resten puin, baksteen, plastic, glasfragmenten en gehele flessen en glazen potten, stukken ijzer (hekwerk, onderdelen van voertuigen) en een enkele autoband. Deze hebben vanuit archeologisch oogpunt geen waarde