Risicobeoordelingsmethode voor organismen met een 'gene drive' toegepast onder ingeperkt gebruik

Dit rapport is ook in het Nederlands verschenen met nummer 2018-0028Een gene drive is een genetische eigenschap die nagenoeg aan alle nakomelingen kan worden doorgegeven. Hierdoor kan een gene drive zich snel en blijvend in een hele populatie verspreiden. Gene drives kunnen van nature voorkomen of door genetische modificatie in laboratoria worden gemaakt. Het hier onderzochte gebruik van een gene drive betreft deze laatste vorm. De meeste ontwikkelingen zitten nog in de onderzoeksfase en het zal nog jaren duren voordat ze in de praktijk kunnen worden gebruikt. Ondertussen is het van belang om te kunnen bepalen hoe in de onderzoeksfase in laboratoria en dierverblijven ('ingeperkt gebruik') veilig met gene drives kan worden gewerkt. Het RIVM signaleerde in 2015 dat mogelijk schadelijke effecten van organismen met een gene drive op mens en milieu niet of onvoldoende beoordeeld kunnen worden met de tot dan toe gebruikte methode van risicobeoordeling voor ingeperkt gebruik. Uit vervolgonderzoek blijkt dat de methode wel aanknopingspunten biedt voor een goede risicobeoordeling, en die zijn nu uitgewerkt. Ook blijkt dat de risicobeoordeling op basis van andere schadelijke effecten moet worden uitgevoerd dan waarmee tot nu toe ervaring was opgedaan. Daarnaast worden maatregelen voorgesteld die de mogelijke risico's bij íngeperkt gebruik tot een minimum kunnen beperken, zoals een extra veiligheidskooi of sluis in het laboratorium. Deze maatregelen verschillen per groep van organismen; voor insecten zijn ze bijvoorbeeld anders dan voor knaagdieren. Het RIVM onderstreept het belang om goed aangesloten te blijven bij de wetenschappelijke ontwikkelingen op het gebied van gene drivetoepassingen. Ook is het, mede gezien de mogelijk grensoverschrijdende effecten, nodig om in internationaal en in Europees verband in gesprek te gaan over de risicobeoordelingsmethode voor ingeperkt gebruik van gene drives. Het RIVM werkte voor dit onderzoek dan ook samen met kennisinstituten uit Engeland, België en Duitsland. Met de wetswijziging van de Regeling ggo in juli 2016 heeft het ministerie van IenW bepaald dat voor alle toepassingen met gene drives een vergunning moet worden aangevraagd. De regeling biedt met de hier beschreven risicobeoordelingsmethode voldoende flexibiliteit om de technologie toe te staan wanneer de risico's voor mens en milieu verwaarloosbaar zijn.A gene drive is a genetic trait that can be passed on to almost all the offspring. As a result, a gene drive can spread quickly and permanently through an entire population. Gene drives can occur naturally or may be created in laboratories by genetic modification. The use of gene drives investigated here refers to the latter form. The majority of developments are still in the R&D phase and it will be a number of years yet before they can be used in practice. In the meantime, it is important to be able to determine how to use gene drives safely in laboratories and animal centres ("contained use"). In 2015 RIVM warned that potentially harmful effects of organisms with a gene drive on humans and on the environment cannot be assessed (or not sufficiently assessed) with the method used until then for risk assessment for contained use. Follow-up research has shown that the method does offer leads that will permit proper risk assessment, and those leads have now been examined in detail. It was also observed that the risk assessment must be based on other harmful effects than the ones that have been researched so far. In addition, measures were proposed that could minimise the potential risks of contained use, such as an extra safety cage or airlock in the laboratory. These measures vary depending on the type of organisms; they are for instance different for insects than for rodents. RIVM stresses the importance of remaining properly aligned with scientific developments in gene drive applications. Given the potential for cross-border effects as well, it is also necessary to enter into discussions in international and European contexts about the risk assessment method for contained use of gene drives. For this research RIVM has been collaborating with knowledge institutes in England, Belgium and Germany. In the legislative amendment to the GMO Regulation in July 2016, the Ministry of Infrastructure and Water Management decreed that permits must be requested for all applications using gene drives. The rules, with the risk assessment method described here, offer sufficient flexibility to permit the technique when the risks for humans and the environment are negligible.Ministerie van I&