De versterkte stad Zaltbommel. 900 jaar beschermd door wallen en muren

In het Nederlandse onderzoekslandschap neemt de bouwhistorie een merkwaardige plaats in. Begonnen als discipline die met name was bedoeld om gebouwen te onderzoeken en te documenteren ten behoeve van monumentenzorg, is de bulk van het hedendaagse onderzoek gericht op het leveren van veelal beknopte waardestellingen voor verbouwingen, herbestemmingen en transformaties. Hoewel bouwhistorische documentatie wel degelijk kan dienen als onderlegger voor restauraties, komt dit in de praktijk relatief weinig voor. Er wordt in Nederland überhaupt weinig gedegen bovengronds documentatiewerk uitgevoerd, dit in schril contrast tot de goed geoliede machine van het archeologische onderzoek. Dat is in de Nederlandse wet verankerd en maakt bijna als vanzelfsprekend onderdeel uit van het erfgoedwerk. Bovengrondse documentatie is echter eerder uitzondering dan regel, ook bij grote, soms jarenlange restauratieprojecten. Met een wat geforceerde duiding zou dit kunnen worden geïnterpreteerd als een scheiding tussen de praktische monumentenzorg enerzijds en de puur wetenschappelijke documentatie anderzijds. Toch is deze scheiding allerminst logisch, te meer daar het documenteren van oude gebouwen en structuren juist is voortgekomen uit de restauratiepraktijk en diepgaand onderzoek en documentatie bijdragen aan de kwaliteit van restauraties en transformaties. Ook in het Charter van Venetië – wie kijkt daar nog wel eens naar? – wordt documentatie in het zestiende artikel genoemd als onlosmakelijk onderdeel van een restauratie. ‘Publicatie van de documentatie is aan te bevelen’, zo besluit het Charter. In het licht van het hierboven geschetste, is het opmerkelijk dat in een kleine stad als Zaltbommel in de jaren 2003 tot 2015 een groot restauratieproject van de middeleeuwse stadsmuur is uitgevoerd, waarbij het hele object wél is gedocumenteerd en waarbij de resultaten van het onderzoek hebben bijdragen aan de keuzes die tijdens de restauratie moesten worden gemaakt. En niet alleen dat, de gemeente heeft er bovendien voor gekozen de bevindingen die het onderzoek heeft opgeleverd door middel van een forse publicatie toegankelijk te maken voor het publiek, aangevuld met nader literatuur- en archiefonderzoek, om de geschiedenis van stadsmuren, vesting en wallen zo compleet mogelijk in kaart te brengen