La formation de la réalité dans la Pornographie et Cosmos de Gombrowicz

Tworzenie rzeczywistości w Pornografii i Kosmosie Witolda Gombrowicza Kosmos i Pornografia, to dwie powieści Gombrowicza, w których ze szczególną ostrością zaznacza się problem «tworzenia rzeczywistości». Widoczne są tu ślady myśli nietzscheańskiej włączającej w krąg doświadczenia ludzkiego to, co niewyrażalne, szalone. Czyż powieścio- pisarz nie jest tym, który organizuje elementy z natury swej rozproszone? Tej metafizycznej hipotezie zawdzięczmy oba tytuły mówiące same za siebie: Kosmos, czyli rozumienie wszechświata w całej złożoności, oraz Pornografia, czyli dążność do wyodrębniania poszczególnych elementów całości (wysiłek zmierzający do rozłożenia wszechświata na poszczególne części). Istotą obu tych tekstów jest zatem proces «skupiania» i «rozpadania» opierający się wszelkiej spekulacji psychologicznej. Kosmografia funkcjonuje w pełni tylko jako pornografia, to znaczy jako graficzny obraz erotycznego pożądania w anarchicznym wymiarze. Ciąg przedstawionych zdarzeń nie odpowiada żadnemu z ogólnie przyjętych kodów postępowania. «Lulusiowanie» w Pornografii jest równie dziwaczne jak «bergowanie» w Kosmosie. W obu przypadkach mamy do czynienia z tym samym mechanizmem pozwalającym z elementów nieożywionych, nieznaczących, wytworzyć system, który narzucony zostaje czytelnikowi jako jedyna możliwa rzeczywistość. A jednak «tworzenie rzeczywistości» w Kosmosie i Pornografii nie jest, wbrew temu co możnaby sądzić, procesem porządkowania świata. Metafizyczna przygoda z formą, która stanowi centralne zagadnienie tych powieści, korzeniami swymi tkwi w chaosie.Tomaszewski Marek, Amiet Élisabeth. La formation de la réalité dans la Pornographie et Cosmos de Gombrowicz. In: Revue des études slaves, tome 63, fascicule 2, 1991. Contre une vérité exclusive : littérature polonaise 1939 à 1989, sous la direction de Hélène Włodarczyk. pp. 419-428