The Concepts of Transnational Social Spaces and Fields in the Study of Migration and Post-Migration Processes

U suvremenim migracijskim studijama sve je rasprostranjenija transnacionalna perspektiva kao rezultat kritičkog propitivanja metodološkog nacionalizma u društvenim znanostima. U literaturi o transnacionalnim procesima unutar migracijskih studija pojavljuju se koncepti »transnacionalizma«, »transnacionalnih socijalnih prostora« i »transnacionalnih socijalnih polja«, kojima se pripisuje značajna buduća uloga u koncipiranju društvene stvarnosti. Unatoč tome navedeni su termini i koncepti višeznačno definirani i nedovoljno razrađeni. U radu se prikazuju glavni pristupi konceptu transnacionalnih socijalnih prostora (Pries, Faist) i transnacionalnih socijalnih polja (Levitt i Glick Schiller) te uspoređuju njihovi osnovni elementi i razlike. Nakon prikaza i pojedinačne kritike odabranih pristupa zadnji dio rada izdvaja zajedničke elemente i kritiku koncepata, između ostaloga nedovoljnu teorijsku ukorijenjenost te nedostatak jasnih dimenzija i indikatora za operacionalizaciju koncepata. Unatoč nedostacima segmenti razmatranih pristupa upućuju na relevantne procese i istraživačka pitanja koja bi mogla senzibilizirati istraživače na pristranosti metodološkog nacionalizma pri konceptualiziranju društva kao nacionalnoga kontejnera.In contemporary migration studies transnational perspective is more widespread as a result of critical questioning of methodological nationalism in the social sciences. In the literature on transnational processes within migration studies the concepts of “transnationalism”, “transnational social spaces” and “transnational social fields” emerge and these should have a significant future role in conceiving social reality. Nevertheless, these terms and concepts are ambiguously defined and insufficiently developed. The paper presents the main approaches to the concept of transnational social spaces (Pries, Faist) and transnational social fields (Levitt and Glick Schiller), comparing their basic elements and differences. After a review and individual critique of selected approaches, the last part of the paper emphasizes common elements and concepts’ critique, including inadequate theoretical rootedness and a lack of clear dimensions and indicators for the operationalisation of concepts. Despite shortcomings, the segments of discussed approaches indicate relevant processes and research questions that could sensitise researchers to biases of methodological nationalism in conceptualising society as a national container