JÜRGEN HABERMAS AND DELIBERATIVE DEMOCRACY

Autor razmatra Habermasovu teoriju deliberativne demokracije u kontekstu suvremenih rasprava o teoriji morala i politike. Ishodište je Habermasove teorije njegova ideja etike diskursa. Riječ je o kognitivističkoj etici, u tradiciji Kanta, Rawlsa, Tugendhata i Apela, koja pretpostavlja pojam normativne ispravnosti u analogiji s deskriptivnim pojmom istine. Tu ideju najbolje iskazuje Kantov kategorički imperativ, prema kojem važenje normi ovisi o njihovoj poopćivosti. Habermas je, međutim, slijedeći Kantov uvid, svjestan nemogućnosti da se univerzalistička etika racionalno utemelji. Umjesto konačnoga (deduktivnog) utemeljenja on nudi refleksiju o pretpostavkama smislenog diskursa odnosno o argumentacijskim pravilima koja se moraju poštivati ako jezična komunikacija treba biti smislena. Na ovu moralnoteorijsku poziciju nadovezuje se Habermasov nacrt teorije prava u knjizi Faktičnost i važenje. U modernome društvu funkcija je prava rasterećenje socijalne komunikacije: pravo tvori legitimni okvir socijalne komunikacije na koji se akteri mogu osloniti. Izvor legitimnosti prava Habermas vidi u specifičnoj svezi ljudskih prava i narodne suverenosti. Ljudska prava i narodna suverenost uzajamno se uvjetuju i ujedno su u odnosu napetosti. Apsolutiziranje individualnih prava ukida mogućnost demokracije jer se ni o čemu ne može odlučivati, apsolutiziranje narodne suverenosti vodi u tiraniju većine i gubitak prava. Habermas smatra da se pravo može legitimirati komunikacijskim posredovanjem između individualnih prava i narodne suverenosti, u skladu s načelom da samo one norme mogu pretendirati na važenje s kojima se mogu suglasiti svi eventualno pogođeni pojedinci kao sudionici racionalnih diskursa. Narodna se suverenost konzekventno proceduralno tumači. Ona se, s jedne strane, prakticira kroz javne diskurse, a s druge strane, kroz procese odlučivanja unutar demokratski ustrojenih političkih institucija. Obje su dimenzije legitimiranja prava različite i ujedno upućene jedna na drugu: javni se diskursi odvijaju u civilnom društvu, političke se odluke donose u demokratskim institucijama države. Time je naposljetku naznačena i specifična pozicija Habermasove političke teorije deliberativne demokracije. Ona je podjednako udaljena od modela liberalne demokracije, koji naglašava posjednički individualizam i zaštitu privatnih interesa građana, kao i od republikanskog demokratskog modela, koji naglašava političku participaciju aktivnih građana. Teorija deliberativne demokracije naglašava važnost civilnog društva: ono je svojevrsna praktična verifikacija etike diskursa. Civilno društvo je sfera autonomne javne komunikacije koja je komplementarna državnoj upravi, ali je ne može supstituirati. Komunikacijska moć prakticira se “u modusu opsade”: to znači da mnogostruki diskursi civilnog društva trebaju pridonijeti racionalnosti i legitimnosti odluka koje donosi politički sustav, ali ih ne trebaju zamijeniti niti izložiti populističkim pritiscima.The author looks into Habermas’ theory of deliberative democracy in the context of the present-day debates on the theory of morals and politics. The starting point of Habermas’ theory is his idea of discourse ethics. This is cognitivist ethics in the tradition of Kant, Rawls, Tugendhat and Apel that is built around the concept of normative correctness analogous to the descriptive notion of truth. This idea is best expressed by Kant’s categorical imperative, according to which the validity of norms depends on their generalizability. Habermas, in line with Kant, is aware of the impossibility to rationally found universalist ethics. Instead of the final (deductive) foundations he offers the reflexion about the assumptions of a meaningful discourse i.e. the argumentation rules that must be respected if languge communication is to be meaningful. Habermas’ outline of the theory of law in his book Between Facts and Norms (Faktizität und Geltung) builds on this moral-theoretical position. In modern society the function of law is to facilitate social communication: law is the legitimate framework of social communication on which the actors can rely. Habermas considers the specific link between human rights and popular sovereignty as the source of legitimacy. Human rights and popular sovereignty mutually condition each other and at the same time there is tension between them. The absolutization of individual rights makes democracy impossible since decision-making is obstructed; absolutization of popular sovereignty leads to the tyranny of the majority and the loss of rights. Habermas thinks that law can be legitimized by communicational mediation between the individual rights and popular sovereignty, in line with the principle that the claim to validity can only be laid by those norms that are approved of by all potentially affected individuals as rational discourse participants. Popular sovereignty is consistently procedurally interpreted. On the one hand, it is practised by means of public discourses and on the other through decision-making processes within democratically structured political institutions. The two dimensions of legitimizing law are different yet complementary: public discourses take place in civil society, political decisions are made in democratic institutions of the state. This is also an outline of the specific position of Habermas’ political theory of deliberative democracy. It is equally distant from the model of liberal democracy which emphasizes possessive individualism and the protection of citizens’ private interests, and from the republican democratic model that emphasizes political participation of active citizens. The theory of deliberative democracy emphasizes the importance of civil society: It is a sort of a practical verification of discourse ethics. Civil society is a sphere of autonomous public communication that is complementary to state administration but cannot substitute it. Communication power is exercised in the “siege mode” i.e. multiple discourses of civil society should contribute to the rationality and legitimacy of the decisions made by the political system, but do not have to replace them nor expose them to populist pressures