Vrijetijdscultuur en sociale verhoudingen in Den Haag, 1850-1890

In de tweede helft van de negentiende eeuw waren mannen en vrouwen uit de sociale bovenlagen van Den Haag dol op uithuizig vermaak. Aan de hand van de heren- en burgersociëteiten, de dierentuin en de Nederlandstalige toneelvoorstellingen in de Koninklijke Schouwburg beschrijft promovendus Furnée de sociale functies van al dit vertier. Op basis van uitvoerig onderzoek in archieven, kranten en romans geeft hij een gedetailleerd beeld van de manier waarop de hogere standen en de hogere middenstanden in hun vrije tijd bijna onophoudelijk bezig waren hun onderlinge sociale verhoudingen zichtbaar te maken, te bevestigen, ter discussie te stellen en aan nieuwe situaties aan te passen. Het onderzoek toont aan dat gebruikelijke analyses van de sociale stratificatie van negentiende-eeuwse steden op basis van welstand of beroep niet langer toereikend zijn. De samenstelling van sociëteiten en andere plaatsen van vertier geeft inzicht in een sociale structuur die heel wat ingewikkelder in elkaar zit. Van een gemeenschappelijke burgerlijke levensstijl die sociale verschillen oversteeg was - anders dan verondersteld - slechts in beperkte mate sprake. Dat gold zeker voor de bekende ideologie dat vrouwen zich als moeders en echtgenoten van nature het beste konden ontplooien in de huiselijke sfeer. In het beschaafde uithuizige vertier speelden vrouwen wel degelijk een vooraanstaande rol, al liep de mate waarin zij hier toegang kregen of namen afhankelijk van hun sociale positie sterk uiteen. Voor de mannen vormden de sociëteiten, maar ook de dierentuin en de schouwburg intussen belangrijke bolwerken of 'oefenscholen' voor de lokale en zelfs nationale politiek.