Secularisering: het probleem voor de filantropie van de 21e eeuw

Van oudsher is filantropie in Nederland sterk verweven met de Christelijke kerken. Ook vandaag de dag nog spelen kerkelijke organisaties een grote rol op het gebied van de sociale hulpverlening, armoedebestrijding, opvang van asielzoekers, en internationale hulp. De kerken zijn niet alleen belangrijk voor de filantropie omdat zij maatschappelijke organisaties ondersteunen en een tussenpersoon zijn tussen de kerkelijke gemeenschap en deze organisaties, maar ook omdat zij een sociale context vormen waarin mensen beslissingen nemen over steun aan goede doelen. Dit zijn niet alleen organisaties met een specifiek kerkelijke achtergrond. Ook niet-kerkelijke organisaties als Amnesty International krijgen regelmatig aandacht van voorgangers in de kerken. Kerkelijke Nederlanders geven - onder andere door bovengenoemde factoren - een veelvoud van wat onkerkelijke landgenoten aan goede doelen geven (Bekkers, 2003a). In 2003 gaven gereformeerden gemiddeld €657 (€452 aan de kerk en €205 aan overige organisaties), Hervormden €427 (€240 en €187), Katholieken €208 (€73 en €125) en onkerkelijken €107 (€10 en €97).2 Gereformeerden en Hervormden gaven dus grofweg twee maal zoveel aan organisaties die niet tot de kerk zelf behoren dan Katholieken en onkerkelijken. Sinds het begin van de twintigste eeuw verlaten Nederlanders echter steeds vaker de kerk waarin ze zijn geboren. Was volgens de volkstelling van 1899 nog 98% van de Nederlanders verbonden aan een kerk of geloofsgemeenschap (CBS, 1994), in 2005 rekende nog slechts een minderheid van 38% zich daartoe (volgens de gegevens die we in dit artikel zullen gebruiken en later zullen toelichten; volgens de administratieve gegevens van de kerken zelf is 45.5% van de Nederlanders kerklid, zie De Hart & Devilee, 2005, p. 187). Het eind van deze trend is nog niet in zicht. Het kerklidmaatschap zal ook de komende decennia nog verder afnemen. Welke gevolgen heeft de ontkerkelijking voor de toekomst van de filantropie in Nederland? Als kerkelijkheid zo belangrijk is voor filantropie, maar kerkleden worden steeds zeldzamer, hoe moeten de goede doelen dan overleven? Deze vragen staan centraal in deze bijdrage.